ΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ

ΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ

Το «αποτύπωμα του νερού» ή «υδάτινο αποτύπωμα» του κάθε ανθρώπου, σύντομα θα είναι σημαντικότερο από το αντίστοιχο και πολύ πιο γνωστό «αποτύπωμα των εκπομπών ρύπων» σύμφωνα με τους ειδικούς.

Οι φόβοι και οι προειδοποιήσεις για την κατασπατάληση του νερού από τη βιομηχανία, την αγροτική παραγωγή, αλλά και την καθημερινή μας ζωή δεν έρχονται μόνο με βάση τη δραματική κατάσταση που επικρατεί σε πάμπολλες φτωχές χώρες, αλλά και από κράτη εξαιρετικά πλούσια σε βλάστηση και υδάτινους πόρους που αρχίζουν σταδιακά να κατανοούν τη σημασία του νερού στην καθημερινή ζωή και το ρόλο που αυτό έχει στις περιβαλλοντικές συνθήκες.

O Μπρεντ Κλόθιερ μέλος του Ινστιτούτου Χλωρίδας και Διατροφής της Νέας Ζηλανδίας αναφέρει σχετικά ότι «Ενώ μια δεκαετία πριν το ζήτημα του νερού βρισκόταν αρκετά πίσω σε σχέση με το αντίστοιχο των διοξειδίων, πολύ σύντομα θα το ξεπεράσει».

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Νέα Ζηλανδία, από τις πλέον πλούσιες χώρες του κόσμου σε υδάτινους πόρους έχει αρχίσει σοβαρά να ανησυχεί για τη σπατάλη νερού, ιδίως στην αγροτική παραγωγή. Έτσι, ο στόχος είναι να ξεκινήσει σταδιακά μια ενδελεχής καταγραφή του «αποτυπώματος του νερού» στη χώρα.

Σε άλλες λιγότερο προικισμένες από τη φύση περιοχές τα πράγματα φαίνονται πολύ χειρότερα.

Σύμφωνα με έρευνα του STWR, Οργανισμού για το Δικαιότερο Καταμερισμό των Παγκόσμιων Πλουτοπαραγωγικών Πηγών,http://www.stwr.org/health-education-shelter/world-health-and-international-economic-sharing.html#clean%20water 2,6 δις άνθρωποι –το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού- στερούνται βασικών εγκαταστάσεων υγιεινής, ενώ περισσότεροι του ενός δισεκατομμυρίου στερούνται ακόμα και της πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό.

Ο διάσημος Βρετανός καθηγητής Τζον Μπέντικγτον προειδοποίησε πρόσφατα ότιέως το 2030 η ανθρωπότητα θα γνωρίσει έναν «πραγματικό τυφώνα», λόγω των ελλείψεων σε τρόφιμα, ενεργειακές πηγές και νερό, για το οποίο η ζήτηση μέχρι τότε αναμένεται να αυξηθεί κατά 30%.Η γνώμη του δεν είναι μακριά από τις προβλέψεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών το οποίο έχει προβλέψει εκτεταμένες ελλείψεις νερού στην Ασία, την Αφρική αλλά και την Ευρώπη –κυρίως τη νότια. Οι μεσογειακές χώρες μάλιστα και η Ελλάδα πιο συγκεκριμένα κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στο υδάτινο αποτύπωμα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν άλλη μία από τις τόσες περιβαλλοντικές αρνητικές πρωτιές, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση παγκοσμίως στο υδάτινο αποτύπωμα. Ο μέσος Αμερικανός καταναλώνει 2.480 κυβικά μέτρα νερού τον χρόνο. Ακολουθούν η χώρα μας, η Ισπανία και η Ιταλία με μια μέση κατανάλωση από 2300–2400 κυβικά μέτρα το χρόνο, αριθμοί διπλάσιοι της μέσης κατανάλωσης ανά κάτοικο σε όλο τον πλανήτη 1240 κ.μ ετησίως.

Οι τέσσερις σημαντικότεροι παράγοντες καθορισμού του υδάτινου αποτυπώματος είναι:
-η ποσότητα της κατανάλωσης, η οποία σχετίζεται άμεσα με το ΑΕΠ της χώρας,
-οι καταναλωτικές συνήθειες (για παράδειγμα υψηλή ή χαμηλή κατανάλωση κρέατος)
-το κλίμα και
-οι πρακτικές που χρησιμοποιούνται στη γεωργική παραγωγή.

Η σχέση ανάμεσα στην ανθρώπινη κατανάλωση και τη χρήση του νερού παραμένει κομβικής σημασίας εν μέσω των κλιματικών αλλαγών και καθώς οι υδάτινοι πόροι του πλανήτη φαίνεται να αποτελούν το μεγαλύτερο θύμα αυτών. Για την καλύτερη κατανόηση της σπατάλης του νερού παγκοσμίως αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι για ένα ποτήρι μπύρα απαιτούνται 75 λίτρα νερού, για ένα φλιτζάνι καφέ 140 λίτρα νερού, για ένα λίτρο γάλακτος 1000, για ένα βαμβακερό μπλουζάκι 2000, για ένα κιλό ρύζι 3000 και για ένα κιλό βοδινού 16.000 λίτρα.

Η γεωργία υπολογίζεται ότι απορροφά το 73% του παγκόσμιου υδάτινου αποτυπώματος των καταναλωτικών προϊόντων.

Το ρύζι, η βασική διατροφή για το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού υπολογίζεται ότι απορροφά το 21% των υδάτων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία. Οι καλλιέργειες σίτου απορροφούν το 12%, το καλαμπόκι 9% και η σόγια 4%.

Η χρησιμοποίηση παρωχημένων ή μη φιλικών για το περιβάλλον και τους υδάτινους πόρους τακτικών στη γεωργική παραγωγή, ένα θέμα που συνεχίζει εδώ και χρόνια να ταλανίζει και την Ελλάδα, είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες αύξησης του υδάτινου αποτυπώματος: το Ιράν έχει μία μέση κατανάλωση 1.624 κ.μ. ανά κάτοικο, αριθμός ιδιαίτερα υψηλός για τις διατροφικές και εν γένει καταναλωτικές συνήθειες της χώρας, οφειλόμενος κυρίως σε γεωργικές μεθόδους οι οποίες δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους την εξοικονόμηση νερού. Αποτέλεσμα αυτών των μεθόδων είναι η «χαμηλή παραγωγικότητα» των χρησιμοποιούμενων υδάτινων πόρων. Οι περιοχές όπου παρατηρείται η χαμηλότερη παραγωγικότητα βρίσκονται συνήθως στη νότια Ασία και την Αφρική.

Σε πιο πλούσιες χώρες όπου χρησιμοποιούνται τεχνολογικά εξελιγμένα γεωργικά μηχανήματα και εξελιγμένες μέθοδοι όπως για παράδειγμα οι ΗΠΑ, η πρώτη κατά κεφαλήν θέση παγκοσμίως στην κατανάλωση νερού, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στιςκαταναλωτικές συνήθειες του μέσου Αμερικανού.

Εκτός των συνηθειών αυτών οι κλιματικές συνθήκες παίζουν βέβαια ζωτικό ρόλο:σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες και ελάχιστες βροχοπτώσεις είναι φυσικό η κατανάλωση νερού τόσο στη γεωργία, όσο και στην καθημερινή ζωή να είναι πολύ μεγαλύτερη από αντίστοιχες περιοχές με πιο ψυχρό κλίμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επίδρασης των κλιματικών συνθηκών, είναι το σχετικά υψηλό υδάτινο αποτύπωμα σε κράτη της Αφρικής, όπως το Μάλι, το Σουδάν και το Τσαντ.

Σε χώρες όπως η Ελλάδα ή η Ισπανία υπάρχει ένας συνδυασμός των παραπάνω παραγόντων.

Η επαναχρησιμοποίηση νερού σε καλλιέργειες και η μεταφορά καλλιεργειώναπό ζώνες χαμηλής παραγωγικότητας σε ζώνες υψηλής παραγωγικότητας είναι μάλλον πολύ ακριβές για τα περισσότερα κράτη της Ασίας και της Αφρικής που αντιμετωπίζουν και τα μεγαλύτερα προβλήματα.

Υπάρχουν όμως τρόποι άμεσης μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Η αύξηση της παραγωγικότητας των χρησιμοποιούμενων υδάτινων πόρων αποτελεί το βασικότερο ζητούμενο. Ο πλανήτης δεν μπορεί να σταματήσει να παράγει βασικά για τη διαβίωσή του πράγματα, ιδίως από τη στιγμή μάλιστα που λόγω οικονομικών συνθηκών βρίσκεται εν μέσω μιας τεράστιας διατροφικής κρίσης. Η άμεση σύνδεση της μεγέθυνσης του επιχειρηματικού κέρδους συνεπάγεται εδώ και δεκαετίες την τεράστια αύξηση και σπατάλη των υδάτινων πόρων. Η αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της υιοθέτησης νέων μεθόδων αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση για την παγκόσμια γεωργία, αφού από κάτι τέτοιο όχι μόνο θα εξαρτηθεί η επιβίωση και η ανάπτυξή της, αλλά και η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων και αγαθών, όπως βέβαια και το υδάτινο αποτύπωμα.

Μια νέα προσέγγιση στις καταναλωτικές συνήθειες –ιδιαιτέρως του δυτικού κόσμου- είναι επίσης απαραίτητη. Κάτι τέτοιο βέβαια είναι αρκετά δύσκολο αν συνυπολογιστεί για παράδειγμα η όλο και αυξανόμενη ζήτηση κρέατος αλλά και η έλλειψη γενικότερης ευαισθητοποίησης για τους υδάτινους πόρους, ακόμα και από ανθρώπους που θεωρούνται ευαισθητοποιημένοι γενικά σε περιβαλλοντικά ζητήματα.

Πηγές:
http://changingclimate.com/
Telegraph http://www.telegraph.co.uk
http://www.stwr.org/ 
http://www.waterfootprint.org
http://www.waterfootprint.org ,
The 2007-paper on 'Water Footprints of Nations' Water Footprints of Nations
Φωτογραφίες: wikimedia

15 Σεπτεμβρίου 2009
Άρης Καπαράκης
Συνεργάτης της ΜΚΟ Σόλων
aris@solon.org.gr